Srebro
Srebro jest jednym z najpopularniejszych i najbardziej wartościowych
O dużym znaczeniu tego
Srebro w naturze występuje najczęściej w postaci siarczków, nieco rzadziej w postaci rodzimej, chlorków, arsenków i antymonków. Zwykle współwystępuje z innymi metalami, takimi jak miedź, nikiel czy cynk i ołów - w wielu kopalniach eksploatowane jest jako
O unikatowości i wartości srebra decydują jego 4 cechy: plastyczność i ciągliwość, a więc tym samym łatwość w obróbce plastycznej, właściwości antybakteryjne oraz rzadkość występowania.
Zasoby, wystarczalność
W Polsce srebro związane jest z
Na koniec 2022 roku w kraju udokumentowanych było 17 złóż rud Cu-Ag o łącznych
Złoża udokumentowane | Złoża eksploatowane | ||
Liczba złóż | Liczba złóż | ||
17 | 166 288 ton | 6 | 62 836 ton |
Nieudokumentowane zasoby srebra występują również w niezagospodarowanych złożach rud Zn-Pb w śląsko-krakowskim zagłębiu kruszcowym. Zawierają średnio 5-42 g kruszcu na tonę, maksymalnie 80 g/t.
Mapy
Rozmieszczenie udokumentowanych złóż rud miedzi i srebra w Polsce
Monoklina przedsudecka
Największe złoża rud Cu-Ag, w którym udokumentowane są zasoby srebra o dużym znaczeniu gospodarczym, występują w okolicach Lubina, Polkowic i Głogowa na monoklinie przedsudeckiej. W tym regionie Polski prowadzona jest ich eksploatacja i stąd pochodzi całość srebra wydobywanego w Polsce.
Eksploatacja
Głównym obszarem wydobycia srebra w Polsce było początkowo (od XII wieku) śląsko-krakowskie zagłębie kruszcowe z ośrodkami w Tarnowskich Górach, Bytomiu, Siewierzu, Sławkowie, Olkuszu, okolicach Chrzanowa i Krzeszowic. Wówczas pozyskiwanie tego kruszcu było związane z wydobyciem rud ołowiu. Niewielkie i płytkie, ale liczne kopalnie sprzedawały srebro mennicom państwowym - w XVI wieku w Olkuszu działała Mennica Koronna, która biła monety z tego kruszcu.
Odkrycie 16 lipca 1784 roku bogatych rud srebronośnych w Tarnowskich Górach dało początek nowoczesnej - na owe czasy - Królewskiej Kopalni Fryderyk (kopalni ołowiu, srebra i cynku), która zakończyła funkcjonowanie na początku XX wieku. Jest to jednocześnie koniec górnictwa srebra w okolicachTarnowskich Gór. Huta w Szopienicach produkowała z rud górnośląskich rocznie 11-16 ton srebra.
Obecnie w Polsce srebro pozyskiwane jest z eksploatowane złóż rud Cu-Ag na monoklinie przedsudeckiej, a jedynym producentem srebra jest KGHM Polska Miedź SA. Srebro występuje w nich jako pierwiastek towarzyszący, eksploatowane jest więc tą samą metodą, jaka jest stosowana w przypadku rud miedzi.
Eksploatacja podziemna (do gł. 1250 m) prowadzona jest
Wydobywanie rudy, w której zawarte jest srebro wiąże się z takimi samymi operacjami technologicznymi, jak w przypadku miedzi. Szczegółowy ich opis znajduje się tutaj.
Prace związane z urabianiem rud Cu-Ag są w pełni zmechanizowane, prowadzone za pomocą samojezdnych maszyn górniczych.
Wytop i rafinacja
Srebro, współwystępujące z miedzią i innymi metalami w rudach Cu-Ag, odzyskiwane jest dopiero na etapie hutniczym. Srebro znajduje się w tzw. czarnym błocie, czyli szlamie anodowym, powstającym podczas elektrorafinacji miedzi w wannach elektrolitycznych, na których dnie się osadza. Zawartość Ag w szlamie wynosi 40%. By metal szlachetny można było z niego wydobyć szlam jest suszony, a następnie przetapiany. Otrzymuje się z niego tzw. metal Dore’a, z którego odlewa się anody. Te z kolei poddaje się procesowi elektrorafinacji w celu usunięcia zanieczyszczeń. Powstałe w ten sposób srebro rafinowane zawiera powyżej 99,99% Ag. Produkowane jest z niego srebro metaliczne w postaci granulatu i gąsek.
Metal w postaci gąsek jest zarejestrowany pod marką KGHM HG i posiada certyfikat rejestracji na nowojorskiej Giełdzie Handlowej COMEX oraz certyfikaty Dobrej Dostawy, wystawione przez London Bullion Market Association.
Zastosowanie
Według informacji publikowanych przez KGHM Polska Miedź SA produkowany granulat znajduje zastosowanie głównie w jubilerstwie i zakładach metalowych. Gąski natomiast nabywane są przez instytucje finansowe i przemysł.
W Polsce zużywa się w ostatnich latach około 150-180 ton srebra rocznie, a głównymi użytkownikami tego metalu są: branża jubilerska, producenci wyrobów walcowanych i ciągnionych oraz stopów z domieszką Ag, a także instytucje finansowe.
Należy zaznaczyć, że wykorzystanie srebra jako produktu inwestycyjnego to zaledwie początek całej listy jego zastosowań. Ten metal szlachetny pod względem gospodarczym okazuje się zdecydowanie bardziej istotny (a tym samym mocniej eksploatowany) w przemyśle. Ciężko byłoby wręcz znaleźć sektor, w którym srebro nie znajduje zastosowania!
- Jako doskonały przewodnik prądu srebro jest powszechnie stosowane w elektryce i elektronice do produkcji przewodników, przełączników, bezpieczników. Dlatego też występuje np. w telefonach komórkowych, samochodach, komputerach i innych urządzeniach elektrycznych.
- Za około 20% światowego rocznego zużycia srebra przemysłowego odpowiada fotowoltaika, w której surowiec wykorzystywany jest do produkcji paneli fotowoltaicznych.
- Halogenki srebra wykorzystywane są w fotografii analogowej, a także podczas wykonywania zdjęć rentgenowskich czy w kinematografii.
- Antybakteryjne właściwości tego metalu są wykorzystywane w medycynie, a nawet w produkcji szkliw ceramicznych pokrywających płytki gresowe (stosowane np. na ścianach i podłogach pomieszczeń szpitalnych).
- Wysoki współczynnik odbicia światła powoduje, że srebro jest powszechnie używane w produkcji luster i okien termicznych.
- Srebro jako stop lutowniczy pozwala na uzyskanie gładkich i bardzo szczelnych łączeń o wysokiej odporności na ścieranie.
Środowisko
Budowa i działanie głębinowych kopalń rud miedzi i srebra może spowodować wystąpienie zagrożeń dla środowiska naturalnego w postaci:
- wytwarzania odpadów stałych,
- wytwarzania ścieków technologicznych,
- zrzutu zasolonych wód kopalniach do cieków powierzchniowych,
- emisji pyłowych i gazowych,
- wstrząsów podziemnych.
Szczegółowa charakterystyka potencjalnego oddziaływania na środowisko została opisana w cześci portalu dotyczącej miedzi.
Warto nadmienić, że w rejonie historycznej eksploatacji srebra w Tarnowskich Górach funkcjonuje obecnie Zabytkowa Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga. Pogórnicze zabytki Tarnowskich Gór zostały wpisane w 2017 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako kopalnie rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi. Łącznie jest to 28 obiektów, w tym m.in. podziemne wyrobiska, szyby górnicze, sztolnie, hałda popłuczkowa i park miejski.
Jest to 15. polski obiekt na tej prestiżowej liście i pierwszy w województwie śląskim. Zabytkowa Kopalnia Srebra to jedyna w Polsce trasa turystyczna, wytyczona w podziemiach będących pozostałością po dawnych kopalniach rud srebra, ołowiu i cynku. Stanowi niewielki fragment dawnej kopalni Fryderyk. Do zwiedzania została udostępniona w 1976 r. Przygotowany dla zwiedzających prawie 2-kilometrowy szlak przebiega 40 m pod ziemią. 600-metrowy fragment Sztolni Czarnego Pstrąga, służącej kiedyś do odwadniania kopalni, dziś turyści przepływają – pod ziemią – łodziami. To najdłuższa w Polsce podziemna trasa turystyczna pokonywana w ten sposób. Sztolnia została udostępniona turystom w 1957 r.
Podziemne wyrobiska to jednak tylko jeden z elementem pogórniczego krajobrazu. Charakterystyczne dla krajobrazu wokół Tarnowskich Gór są okrągłe wykopy odkrywek lub poszybowe hałdy z zagłębieniami w kształcie leja, zwane pingami lub warpiami.
Wszystkie obiekty łącznie zajmują powierzchnię 1 672,76 ha, w tym 1 330,70 ha część podziemna i 342,06 ha część na powierzchni terenu.
Materiały źródłowe
- Galos K., Lewicka E. (red.), 2023 - Gospodarka surowcami mineralnymi w Polsce w latach 2013-2022. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków
- Kicki J. (red.), 1997 - Miedź. Srebro. [W:] Ney R. (red.). Surowce mineralne Polski. Surowce metaliczne. Wyd. CPPGSMiE PAN, Kraków.
- Manecki A. (red.), 2016 - Polska miedź i srebro w kopalniach KGHM SA. Nauka dla ciekawych Nr 8. Wyd. AGH, Kraków
- Paulo A., Strzelska-Smakowska B., 2000 - Rudy metali nieżelaznych i szlachetnych. Wyd. AGH, Kraków
- Szuflicki M., Malon A., Tymiński M. (red.), 2023 - Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2022 r. Wyd. PIG-PIB, Warszawa
- Strona korporacyjna https://kghm.com/
- Zabytkowa Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga https://kopalniasrebra.pl/