Srebro

Srebro jest jednym z najpopularniejszych i najbardziej wartościowych kruszców, który znany jest od dawna. Ponad 2 tys. lat p.n.e. przez Egipcjan ceniony był bardziej od złota z powodu rzadkości jego występowania w regionie płn. Afryki. Srebro wykorzystywane było więc nie tylko do tworzenia biżuterii – już w czasach starożytnych pełniło rolę środka płatniczego. Płaciło się nim nie tylko Egipcie, ale również w Grecji, Indiach czy Imperium Osmańskim. Z czasem zyskało znaczenie również w Europie. Również antybakteryjne właściwości srebra cenione były od zamierzchłych czasów. Już w starożytności jadano na srebrnych naczyniach, przechowywano w nich żywność, mleko i wodę, by dłużej zachowywały świeżość. W czasach współczesnych srebro jest stosowane jako środek chroniący przed drobnoustrojami chorobotwórczymi.   

O dużym znaczeniu tego metalu szlachetnego może świadczyć fakt, że to właśnie w oparciu o srebro powstała w 1792 roku słynna waluta – amerykański dolar. Przez tysiące lat, srebro było więc nierozerwalną częścią historii i walut. Dzisiaj służy do akumulacji majątku i stanowi podstawę działania współczesnego przemysłu i technologii.

Srebro w naturze występuje najczęściej w postaci siarczków, nieco rzadziej w postaci rodzimej, chlorków, arsenków i antymonków. Zwykle współwystępuje z innymi metalami, takimi jak miedź, nikiel czy cynk i ołów - w wielu kopalniach eksploatowane jest jako metal towarzyszący.

O unikatowości i wartości srebra decydują jego 4 cechy: plastyczność i ciągliwość, a więc tym samym łatwość w obróbce plastycznej, właściwości antybakteryjne oraz rzadkość występowania

Zasoby, wystarczalność

Udokumentowane i eksploatowane na monoklinie przedsudeckiej pokładowe złoże rud Cu-Ag należy do największych stratoidalnych złóż tych metali na świecie. 

W Polsce srebro związane jest z rudami Cu-Ag udokumentowanymi na Dolnym Śląsku na monoklinie przedsudeckiej i w niecce północnosudeckiej. W złożach miedziowo-srebrowych obok podstawowego składnika jakim jest miedź, jako kopalina towarzysząca występuje srebro. Najwyższe jego koncentracje stwierdzono w łupku miedzionośnym.

Na koniec 2022 roku w kraju udokumentowanych było 17 złóż rud Cu-Ag o łącznych zasobach bilansowych srebra 166 288 ton. W 6 złożach eksploatowanych zasoby przemysłowe srebra wynosiły 62 836 ton. Więcej szczegółowych informacji o zasobach można znaleźć w Bilansie zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2022 r. wydanym przez Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy. 

Zasoby srebra (w rudach Cu-Ag) w Polsce wg stanu na 31.12.2022 r.

Złoża udokumentowane Złoża eksploatowane
Liczba złóż Zasoby bilansowe Liczba złóż Zasoby przemysłowe
17 166 288 ton 6 62 836 ton

Nieudokumentowane zasoby srebra występują również w niezagospodarowanych złożach rud Zn-Pb w śląsko-krakowskim zagłębiu kruszcowym. Zawierają średnio 5-42 g kruszcu na tonę, maksymalnie 80 g/t.

Mapy

'

Rozmieszczenie udokumentowanych złóż rud miedzi i srebra w Polsce

'

Monoklina przedsudecka

Największe złoża rud Cu-Ag, w którym udokumentowane są zasoby srebra o dużym znaczeniu gospodarczym, występują w okolicach Lubina, Polkowic i Głogowa na monoklinie przedsudeckiej. W tym regionie Polski prowadzona jest ich eksploatacja i stąd pochodzi całość srebra wydobywanego w Polsce. 

Niecka północnosudecka

Niecka północnosudecka (depresja północnosudecka, synklinorium północnosudeckie) – rozległa jednostka geologiczna (tektoniczna) w północno-zachodniej części Sudetów. Jest to historyczny region wyodbycia rud Cu-Ag.

Eksploatacja

Obecnie srebro wydobywane jest tylko na monoklinie przedsudeckiej, ale od lat 30. XVI w. to Tarnowskie Góry były obszarem najbardziej obfitym w rudy srebronośne w dzisiejszych granicach Polski (wówczas obszar ten znajdował się pod panowaniem czeskim).

Głównym obszarem wydobycia srebra w Polsce było początkowo (od XII wieku) śląsko-krakowskie zagłębie kruszcowe z ośrodkami w Tarnowskich Górach, Bytomiu, Siewierzu, Sławkowie, Olkuszu, okolicach Chrzanowa i Krzeszowic. Wówczas pozyskiwanie tego kruszcu było związane z wydobyciem rud ołowiu. Niewielkie i płytkie, ale liczne kopalnie sprzedawały srebro mennicom państwowym - w XVI wieku w Olkuszu działała Mennica Koronna, która biła monety z tego kruszcu.

Odkrycie 16 lipca 1784 roku bogatych rud srebronośnych w Tarnowskich Górach dało początek nowoczesnej - na owe czasy - Królewskiej Kopalni Fryderyk (kopalni ołowiu, srebra i cynku), która zakończyła funkcjonowanie na początku XX wieku. Jest to jednocześnie koniec górnictwa srebra w okolicachTarnowskich Gór. Huta w Szopienicach produkowała z rud górnośląskich rocznie 11-16 ton srebra.

Obecnie w Polsce srebro pozyskiwane jest z eksploatowane złóż rud Cu-Ag na monoklinie przedsudeckiej, a jedynym producentem srebra jest KGHM Polska Miedź SA. Srebro występuje w nich jako pierwiastek towarzyszący, eksploatowane jest więc tą samą metodą, jaka jest stosowana w przypadku rud miedzi.

 

Eksploatacja podziemna (do gł. 1250 m) prowadzona jest system filarowo-komorowym. Rudy Cu-Ag są wydobywane w trzech kopalniach: Lubin, Rudna i Polkowice-Sieroszowice, zlokalizowanych w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym (LGOM). Przedmiot eksploatacji stanowią piaskowce, łupki oraz węglany (wapienie i dolomity) o zróżnicowanej zawartości srebra. Wszystkie typy rudy wydobywane w KGHM zawierają srebro w  ilości średnio 57-60 g na tonę. Największa jego koncentracja występuje w łupkach miedzionośnych, gdzie dochodzi do 1%.

Wydobywanie rudy, w której zawarte jest srebro wiąże się z takimi samymi operacjami technologicznymi, jak w przypadku miedzi. Szczegółowy ich opis znajduje się tutaj

Prace związane z urabianiem rud Cu-Ag są w pełni zmechanizowane, prowadzone za pomocą samojezdnych maszyn górniczych.

Wytop i rafinacja

Początek procesu pozyskiwania srebra to szlam anodowy, który powstaje przy elektrorafinacji miedzi w hutach KGHM w Głogowie i Legnicy. Poza srebrem znajdują się w nim również inne cenne metale, takie jak złoto i platynowce.

Srebro, współwystępujące z miedzią i innymi metalami w rudach Cu-Ag, odzyskiwane jest dopiero na etapie hutniczym. Srebro znajduje się w tzw. czarnym błocie, czyli szlamie anodowym, powstającym podczas elektrorafinacji miedzi w wannach elektrolitycznych, na których dnie się  osadza. Zawartość Ag w szlamie wynosi 40%. By metal szlachetny można było z niego wydobyć szlam jest suszony, a następnie przetapiany. Otrzymuje się z niego tzw. metal Dore’a, z którego odlewa się anody. Te z kolei poddaje się procesowi elektrorafinacji w celu usunięcia zanieczyszczeń. Powstałe w ten sposób srebro rafinowane zawiera powyżej 99,99% Ag. Produkowane jest z niego srebro metaliczne w postaci granulatu i gąsek.

 

Metal w postaci gąsek jest zarejestrowany pod marką KGHM HG i posiada certyfikat rejestracji na nowojorskiej Giełdzie Handlowej COMEX oraz certyfikaty Dobrej Dostawy, wystawione przez London Bullion Market Association.

Zastosowanie

Ze srebra wytwarzane się ozdoby, ale ten metal ma znacznie więcej zastosowań. Dzięki wysokiemu współczynnikowi odbicia światła jest wykorzystywany w produkcji luster, mikroskopów, a nawet teleskopów i ogniw słonecznych. Ze srebra tworzy się także elementy instrumentów muzycznych oraz naczynia i sztućce.

Według informacji publikowanych przez KGHM Polska Miedź SA produkowany granulat znajduje zastosowanie głównie w jubilerstwie i zakładach metalowych. Gąski natomiast nabywane są przez instytucje finansowe i przemysł

W Polsce zużywa się w ostatnich latach około 150-180 ton srebra rocznie, a głównymi użytkownikami tego metalu są: branża jubilerska, producenci wyrobów walcowanych i ciągnionych oraz stopów z domieszką Ag, a także instytucje finansowe. 

Należy zaznaczyć, że wykorzystanie srebra jako produktu inwestycyjnego to zaledwie początek całej listy jego zastosowań. Ten metal szlachetny pod względem gospodarczym okazuje się zdecydowanie bardziej istotny (a tym samym mocniej eksploatowany) w przemyśle. Ciężko byłoby wręcz znaleźć sektor, w którym srebro nie znajduje zastosowania!

  • Jako doskonały przewodnik prądu srebro jest powszechnie stosowane w elektryce i elektronice do produkcji przewodników, przełączników, bezpieczników. Dlatego też występuje np. w telefonach komórkowych, samochodach, komputerach i innych urządzeniach elektrycznych.
     
  • Za około 20% światowego rocznego zużycia srebra przemysłowego odpowiada fotowoltaika, w której surowiec wykorzystywany jest do produkcji paneli fotowoltaicznych.
     
  • Halogenki srebra wykorzystywane są w fotografii analogowej, a także podczas wykonywania zdjęć rentgenowskich czy w kinematografii.
     
  • Antybakteryjne właściwości tego metalu są wykorzystywane w medycynie​​​, a nawet w produkcji szkliw ceramicznych pokrywających płytki gresowe (stosowane np. na ścianach i podłogach pomieszczeń szpitalnych).
     
  • Wysoki współczynnik odbicia światła powoduje, że srebro jest powszechnie używane w produkcji luster i okien termicznych.
     
  • Srebro jako stop lutowniczy pozwala na uzyskanie gładkich i bardzo szczelnych łączeń o wysokiej odporności na ścieranie.

 

Środowisko

Historyczna eksploatacja srebra w rejonie Tarnowskich Gór pozostawiła wiele śladów - zarówno pod ziemią, jak i na powierzchni. Obecnie tworzą one niezwykle interesujący krajobraz kulturowy, którego wartość doceniona została przez wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Wpis na Listę jest potwierdzeniem wyjątkowej powszechnej wartości dobra kulturowego lub przyrodniczego, które zasługuje na ochronę dla dobra całej ludzkości.

Budowa i działanie głębinowych kopalń rud miedzi i srebra może spowodować wystąpienie zagrożeń dla środowiska naturalnego w postaci:

  • wytwarzania odpadów stałych,
  • wytwarzania ścieków technologicznych,
  • zrzutu zasolonych wód kopalniach do cieków powierzchniowych, 
  • emisji pyłowych i gazowych,
  • wstrząsów podziemnych

Szczegółowa charakterystyka potencjalnego oddziaływania na środowisko została opisana w cześci portalu dotyczącej miedzi

Warto nadmienić, że w rejonie historycznej eksploatacji srebra w Tarnowskich Górach funkcjonuje obecnie Zabytkowa Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga. Pogórnicze zabytki Tarnowskich Gór zostały wpisane w 2017 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako kopalnie rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi. Łącznie jest to 28 obiektów, w tym m.in. podziemne wyrobiska, szyby górnicze, sztolnie, hałda popłuczkowa i park miejski. 

 

Jest to 15. polski obiekt na tej prestiżowej liście i pierwszy w województwie śląskim. Zabytkowa Kopalnia Srebra to jedyna w Polsce trasa turystyczna, wytyczona w podziemiach będących pozostałością po dawnych kopalniach rud srebra, ołowiu i cynku. Stanowi niewielki fragment dawnej kopalni Fryderyk. Do zwiedzania została udostępniona w 1976 r. Przygotowany dla zwiedzających prawie 2-kilometrowy szlak przebiega 40 m pod ziemią. 600-metrowy fragment Sztolni Czarnego Pstrąga, służącej kiedyś do odwadniania kopalni, dziś turyści przepływają – pod ziemią – łodziami. To najdłuższa w Polsce podziemna trasa turystyczna pokonywana w ten sposób. Sztolnia została udostępniona turystom w 1957 r.

Podziemne wyrobiska to jednak tylko jeden z elementem pogórniczego krajobrazu. Charakterystyczne dla krajobrazu wokół Tarnowskich Gór są okrągłe wykopy odkrywek lub poszybowe hałdy z zagłębieniami w kształcie leja, zwane pingami lub warpiami. 

Wszystkie obiekty łącznie zajmują powierzchnię 1 672,76 ha, w tym 1 330,70 ha część podziemna i 342,06 ha część na powierzchni terenu. 

Materiały źródłowe

  1. Galos K., Lewicka E. (red.), 2023 - Gospodarka surowcami mineralnymi w Polsce w latach 2013-2022. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków
  2. Kicki J. (red.), 1997 - Miedź. Srebro. [W:] Ney R. (red.). Surowce mineralne Polski. Surowce metaliczne. Wyd. CPPGSMiE PAN, Kraków.
  3. Manecki A. (red.), 2016 - Polska miedź i srebro w kopalniach KGHM SA. Nauka dla ciekawych Nr 8. Wyd. AGH, Kraków
  4. Paulo A., Strzelska-Smakowska B., 2000 - Rudy metali nieżelaznych i szlachetnych. Wyd. AGH, Kraków
  5. Szuflicki M., Malon A., Tymiński M. (red.), 2023 - Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2022 r. Wyd. PIG-PIB, Warszawa
  6. Strona korporacyjna https://kghm.com/
  7. Zabytkowa Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga https://kopalniasrebra.pl/
Slide 1 Content

Polityka Plików Cookies - dowiedz się więcej... [Akceptuję]