Eksploatowane od drugiej połowy lat 60. XX w. na monoklinie przedsudeckiej pokładowe złoża rud miedzi z okresu permskiego (zdeponowane na przełomie czerwonego spągowca i cechsztynu - tabela stratygraficzna dotępna jest tutaj) należą do największych na świecie. Od XV wieku do lat 70. XX wieku wydobycie prowadzono także w niecce północno-sudeckiej, w rejonie Bolesławca i Złotoryi (NW Sudety). Występujące na monoklinie przedsudeckiej złoża, określane jako stratoidalne (warstwowane), są związane ze skałami osadowymi, takimi jak: piaskowce, wapienie, margle i dolomity oraz łupki, w których rozproszone są minerały miedzi i wiele innych pierwiastków (m.in. srebro, ren, ołów, cynk, kobalt, nikiel, selen i in.).

Zasoby 17 udokumentowanych w Polsce złóż rud Cu-Ag wynosiły na koniec 2022 roku 3,562 mld ton, w tym 1,507 mld ton w 6 złożach eksploatowanych. Zasoby przemysłowe złóż zagospodarowanych sięgały 1,042 mld ton. Zawartość miedzi w wydobytej rudzie oscylowała ostatnio wokół 1,5%.

Więcej szczegółowych informacji o zasobach można znaleźć w Bilansie zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2022 r. wydanym przez Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy. 

Jedynym krajowym użytkownikiem złóż eksploatowanych na monoklinie przedsudeckiej jest KGHM Polska Miedź SA. Rudy miedzi są wydobywane w trzech kopalniach podziemnych: Lubin, Rudna i Polkowice-Sieroszowice, zlokalizowanych w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym (LGOM). Eksploatacja jest prowadzona systemem komorowo-filarowym z zastosowaniem techniki strzałowej jako podstawowej metody urabiania skał.

Przedmiot eksploatacji stanowią piaskowce, łupki oraz węglany (wapienie i dolomity) o zróżnicowanej zawartości miedzi i innych pierwiastków (m.in. Ag, Pb, Se, Re, Ni). Udział typów litologicznych rud w poszczególnych partiach złoża kształtuje się następująco:

• ruda łupkowa, zawierająca ponad 5% Cu, stanowi zaledwie ok. 4% zasobów kopalni Rudna, a po 18% w kopalniach Lubin i Polkowice-Sieroszowice,
• ruda węglanowa, z niespełna 2% Cu, stanowi 19-20% zasobów kopalń Lubin i Rudna oraz 69-72% w kopalni Polkowice-Sieroszowce,
• ruda piaskowcowa, z około 1,5% Cu, stanowi 10-15% zasobów kopalni Polkowice-Sieroszowice oraz 69-72% w kopalniach Lubin i Rudna.

Wydobywanie rudy miedzi wiąże się z następującymi operacjami technologicznymi:

• wiercenie otworów strzałowych za pomocą samojezdnych wozów wiercących,
• ładowanie materiału wybuchowego do otworów strzałowych z samojezdnych wozów strzelniczych,
• grupowe odpalanie ładunków wybuchowych,
• załadunek urobku i transport do wysypu,
• wstępne kruszenie dużych brył skalnych (tzw. nadgabarytów),
• transport rudy przenośnikami taśmowymi (lub transportem szynowym) do kruszarek przyszybowych,
• transport rudy na powierzchnię szybami wydobywczymi, a następnie taśmociągami do zakładów wzbogacania rud.

Prace związane z urabianiem rud miedzi są w pełni zmechanizowane, prowadzone za pomocą samojezdnych maszyn górniczych. 

Wielkość krajowego wydobycia w ostatnich latach utrzymywała się w przedziale 29-32 mln ton rudy rocznie, jednak przy stale malejącym udziale metalu w urobku, który na początku lat 2000. przekraczał 1,9% Cu, a ostatnio wynosił niespełna 1,5% Cu.

Przeróbka rud miedzi prowadzona jest w trzech zakładach wzbogacania rud (ZWR) KGHM Polska Miedź: Lubin, Rudna, Polkowice, zlokalizowanych przy każdej z kopalń, o łącznej zdolności przerobowej 33 mln ton rudy rocznie.

Stosowane tam operacje:

• przygotowanie do mielenia - przesiewanie i kruszenie,
• mielenie i klasyfikacja ziarnowa,
• flotacja, prowadząca do oddzielenia minerału użytecznego od skały płonnej, 
• odwadnianie koncentratu - zagęszczanie, filtracja, suszenie,

pozwalają na odzysk ok. 90% miedzi z urobku. Uzyskiwany w procesie technologicznym produkt - koncentrat flotacyjny miedzi zawiera średnio 23% Cu. 

W związku z malejącą zawartością miedzi w rudzie, spada również udział tego metalu w koncentracie. Jego produkcja utrzymywała się ostatnio na poziomie niespełna 400 tys. t/r. Cu, podczas gdy w latach 2002-2005 przekraczała 500 tys. t/r.

Drugim produktem procesu wzbogacania są odpady poflotacyjne, zawierające poniżej 0,2% Cu. Stanowią one około 94% całości urobku górniczego kierowanego do zakładów przeróbczych. 

Koncentraty miedzi, a także miedzionośny złom i odpady są przetapiane w procesie ogniowym (pirometalurgicznym) na miedź hutniczą (anodową), która jest następnie poddawana rafinacji elektrolitycznej (elektrorafinacji) w hutach KGHM Polska Miedź SA: Legnica i Głogów (z liniami technologicznymi: Głogów I i Głogów II) o łącznej zdolności produkcyjnej około 560 tys. t/r.

Każda z hut KGHM bazuje na innej technologii. W HM Głogów miedź wytapia się w oparciu o technologię jednostadialnego przetopu w piecu zawiesinowym. W strukturze tej huty znajduje się także Wydział Metali Szlachetnych wytwarzający srebro i złoto. HM Legnica produkuje miedź w postaci katod z wykorzystaniem technologii pieców szybowych, umożliwiającej przerób złomów miedzi.

Uzyskiwana w procesach metalurgicznych miedź rafinowana w postaci katod z min. 99,99% Cu (560-590 tys. t/r.) stanowi produkt handlowy, który w około 50% jest eksportowany (głównie do Niemiec, Chin, Włoch, Francji i in.).  

KGHM Polska Miedź SA jest jedynym wytwórcą miedzi rafinowanej elektrolitycznie w Polsce.

Oprócz miedzi elektrolitycznej w katodach, podstawowym produktem handlowym KGHM Polska Miedź SA jest walcówka miedziana (o średnicy 8 mm) wytwarzana w nowoczesnej walcowni HM Cedynia w Orsku. Jej produkcja, bazująca na miedzi katodowej z hut KGHM oraz wysokiej klasy złomie miedzi, przekraczała w ostatnich latach 260 tys. t/r. walcówki, z czego około 60% było przedmiotem sprzedaży zagranicznej (głównie do Czech, na Węgry, do Niemiec i in.). Inne wysoko przetworzone produkty oferowane przez HM Cedynia to drut Cu-Ag oraz mikrodrut z miedzi beztlenowej Cu-OFE o licznych zastosowaniach, od elektroniki poprzez elektrotechnikę po budownictwo.

Z odpadów metalurgicznego przerobu rud miedzi w KGHM Polska Miedź odzyskuje się także: srebro, złoto, ren (w postaci metalicznej i nadrenianu amonu), ołów, selen, kwas siarkowy, nikiel (w postaci siarczanu NiSO₄), a także kruszywa sztuczne (z żużli pomiedziowych).

W ostatnich kilkunastu latach produkcja miedzi rafinowanej mieściła się w przedziale 530-580 tys. t/r., przy okresowych spadkach do 500 tys. t/r. związanych z modernizacją i zmianami technologicznymi w hutach. Należy podkreślić rosnące wykorzystanie w tych hutach złomów miedzianych, których odsetek we wsadzie surowcowym zwiększył się z około 10% w 1990 r. do ponad 20% w ostatnich latach.

Miedź i jej półprodukty (walcówka, stopy) po przetworzeniu na drut, blachy, taśmy, pręty, profile, krążki, proszek, folie, rury i in., znajdują liczne i różnorodne zastosowania w wielu dziedzinach gospodarki. Do największych użytkowników miedzi należą:

• sektor energetyczy i elektryczny (np. kable energetyczne do sieci przesyłowych o różnym napięciu, instalacje elektryczne w budynkach, generatory elektryczne, transformatory, platformy wiertnicze, systemy energii odnawialnej: solarne, wiatrowe, geotermalne, ogniwa paliwowe i in.) - ok. 50% łącznego zużycia,
   
• budownictwo (np. instalacje hydrauliczne, zadaszenia, okucia drzwi, ramy okienne, klamki, instalacje przeciwpożarowe) - ok. 25% zużycia,
   
• transport/przemysł samochodowy (np. silniki spalinowe - ok. 22,5 kg Cu, chłodnice, łożyska, hamulce, przewody, baterie i inne elementy samochodu elektrycznego - 40-89 kg Cu, autobus elektryczny - 224-369 kg Cu, infrastruktura do ładowania pojazdów elektrycznych, najnowszej generacji szybka kolej elektryczna - 2-4 t Cu) - ok. 15% zużycia,
   
• elektronika i telekomunikacja (np. systemy transmisji danych, w tym internetowe, przewody i złącza komputerowe, procesory komputerowe, telefony komórkowe, półprzewodniki i in.) - 10% zużycia.

W Polsce w ostatnich latach zużycie miedzi rafinowanej systematycznie się zwiększało, sięgając około 300 tys. ton/rok. Szczegółowe informacje na temat produkcji i wykorzystania miedzi w krajowej gospodarce można znaleźć w roczniku Gospodarka surowcami mineralnymi w Polsce w latach 2013-2022 wydanym przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN w Krakowie.

Działanie kopalń rud miedzi w Polsce powoduje zagrożenie dla środowiska naturalnego w postaci:

• deformacji powierzchni terenu górniczego,
• wytwarzania odpadów stałych,
• wytwarzania ścieków technologicznych,
• zrzutu zasolonych wód kopalnianych do cieków powierzchniowych, 
• zmiany poziomów wodonośnych oraz stosunków wodnych w wodach powierzchniowych i gruntowych,
• emisji pyłowych i gazowych,
• wstrząsów podziemnych,
• zajęcia powierzchni terenu przez obiekty przemysłowe. 

Przemysł miedziowy, ze względu na konieczność wielostopniowego przerobu wydobywanych rud, wytwarza olbrzymie ilości odpadów poprzemysłowych. Jest to m.in. spowodowane niską zawartością składnika użytecznego (miedzi) w urobku oraz wielką skalą eksploatacji. Gospodarowanie odpadami powstającymi w toku przerobu rud miedzi w KGHM Polska Miedź SA prowadzone jest zgodnie z zasadami wskazanymi w Ustawie o odpadach z dnia 14.12.2012 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 21 z późniejszymi zmianami). Odpady, których powstania nie da się uniknąć, poddawane są w pierwszej kolejności odzyskowi, a gdy nie jest to możliwe, prowadzone jest ich unieszkodliwianie poprzez np. składowanie.

Największy strumień odpadów powstających w cyklu technologicznym produkcji miedzi rafinowanej to odpady poflotacyjne, które stanowią ok. 94% wydobytego urobku. Są one kierowane do największego w Europie zbiornika Żelazny Most – obecnie o pojemności 950 mln m³. W 2022 r. obiekt ten przyjął 28,7 mln ton odpadów poflotacyjnych, z czego 18,4 mln ton (64%) wykorzystano do budowy zapór obiektu i uszczelnienia jego dna, a 10,3 mln ton poddano unieszkodliwianiu w procesie składowania. 

Każdy przedsiębiorca górniczy prowadzący działalność wydobywczą musi działać według ściśle określonych w Polsce przepisów prawa, do których należy obowiązek  rekultywacji wszystkich gruntów przekształconych porzez kopalnię. Pojęcie rekultywacji zdefiniowane zostało w Ustawie z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (z późniejszymi zmianami). Do działań tych przedsiębiorca górniczy jest zobligowany również po zakończeniu eksploatacji kopaliny. Obowiązek ten nakłada na niego Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (z późniejszymi zmianami). 

KGHM Polska Miedź SA aktywnie wspomaga zalesianie terenów, na których działa. Przy Hucie Miedzi Legnica obszary leśne zajmują ok. 385 ha, natomiast przy Hucie Miedzi Głogów - 872 ha. Ponadto KGHM zarządza lasami o powierzchni ok. 212 ha. Na wniosek zespołu Huty Miedzi Głogów, w celu ochrony wysokich walorów przyrodniczych m.in. starorzeczy rzeki Odry oraz zespołów roślinnych z licznymi chronionymi gatunkami fauny i flory, w 2005 roku na obszarze dawnych stref ochronnych - administrowanych obecnie przez KGHM - utworzono użytek ekologiczny Łęgi Głogowskie o powierzchni 605,6 ha.

Z uwagi na stały dopływ wód z górotworu do wyrobisk górniczych, prowadzenie eksploatacji rud miedzi metodą podziemną wymaga odpompowania na powierzchnię zasolonych wód kopalnianych. Wody te wraz z wodą doprowadzaną rurociągami ze zbiornika Żelazny Most są wykorzystywane w zakładach wzbogacania w procesach mielenia i flotacji rudy oraz podczas hydrotransportu odpadów poflotacyjnych, jak również w hutach. W KGHM Polska Miedź SA zawracane jest do procesu wzbogacania rudy ok. 150 mln m³ wody rocznie. Nadmiar wód kopalniano-technologicznych, po oczyszczeniu, jest okresowo usuwany do rzeki Odry. Odbywa się to zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa i zapisami pozwolenia wodnoprawnego. System retencyjno-dozujący działający w KGHM Polska Miedź SA pozwala na sterowanie i nadzorowanie zrzutu wód do Odry, a także okresowe wstrzymywanie ich odprowadzania.

Emisje pyłowe i gazowe z produkcji górniczej, pomimo rosnącego wydobycia, są w KGHM Polska Miedź SA konsekwentnie obniżane dzięki odpowiedniej organizacji procesu wydobycia (hermetyzacja procesów technologicznych) oraz wymianie maszyn i urządzeń górniczych na maszyny oraz urządzenia niskoemisyjne lub z napędem elektrycznym. Zabiegi te doprowadziły do spadku emisji pyłowych z produkcji górniczej o 73% (w 2022 r., w stosunku do 2010 r.).

Więcej o działaniach na rzecz środowiska podejmowanych przez KGHM Polska Miedź dowiesz się tutaj.

1. Bolewski A. (red.), 1977 - Surowce mineralne świata. Miedź - Cu. Wyd. Geol., Warszawa.
2. Galos K., Lewicka E. (red.), 2023 - Gospodarka surowcami mineralnymi w Polsce w latach 2013-2022. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
3. Kicki J. (red.), 1997 - Miedź. Srebro. [W:] Ney R. (red.) Surowce mineralne Polski. Surowce metaliczne. Wyd. CPPGSMiE PAN, Kraków.
4. Manecki A. (red.), 2016 - Polska miedź i srebro w kopalniach KGHM SA. Nauka dla ciekawych Nr 8. Wyd. AGH, Kraków.
5. Szuflicki M., Malon A., Tymiński M. (red.), 2023 - Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2022 r. Wyd. PIG-PIB, Warszawa.
6. Strona korporacyjna https://kghm.com/