Bursztyn
Bursztyn to kopalna żywica drzew iglastych, jest więc
Bursztyn to mieszanina związków organicznych. Skład bursztynu w zależności od pochodzenia może być różny, ale szacuje się, że zawartość węgla wynosi w przybliżeniu od 61% do 81%, wodoru od 8,5% do 11%, tlenu około 15% oraz siarki około 0,5%. Bursztyn zawiera również śladowe ilości składników mineralnych. Najbardziej charakterystycznym związkiem organicznym w nim zawartym jest
Bursztyny powstające w środowisku naturalnym mogą w swojej strukturze zawierać inkluzje, czyli wtopione w kawałek minerału fragmenty roślin (liście, łodygi) i zwierząt (np. owady, małe jaszczurki). To właśnie bursztynowe inkluzje stały się inspiracją do stworzenia filmów Jurassic Park i Jurassic World. Gdzieś w dominikańskiej dżungli, w nielegalnej podziemnej kopalni, wydobyto bursztyn z uwięzioną inkluzją komara, który przed śmiercią wypił krew dinozaura. Paleontolog John Hammond wyekstrahował z niej DNA wymarłego przed miliony laty gada i zaczął go klonować… Tak zaczyna się historia kinowego hitu Jurassic Park!!!
Sama nazwa bursztyn pochodzi od niemieckiego słowa bernstein, czyli płonący kamień. Bursztyn się dobrze pali i w poprzednich wiekach na terenach dzisiejszego Obwodu Kaliningradzkiego bursztynem palono w piecach. Wykazuje własności elektrostatyczne.
Zasoby
Udokumentowane złoża bursztynu bałtyckiego zlokalizowane są w województwie pomorskim (9 złóż) oraz lubelskim (11 złóż). Wystąpienia bursztynu są również powszechne w strefie plażowej Morza Bałtyckiego od Kołobrzegu do granicy państwa na Mierzei Wiślanej, gdzie występuje on w plażowych osadach kopalnych i współczesnych. Nie są to jednak złoża o udokumentowanych zasobach, ale są przedmiotem zbieractwa kolekcjonerskiego i zawodowego (tzw. poławiacze bursztynu).
Złoża udokumentowane | Złoża zagospodarowane | ||
Liczba złóż | Liczba złóż | ||
20 | 3 491 tony | 2 | 39,4 tony |
W Polsce północnej - w woj. pomorskim (w utworach paleogeńskich) najlepiej rozpoznany jest rejon Chłapowa, gdzie osady bursztynonośne (tzw. niebieska ziemia) występują na głębokości 60–130 m. Bursztyny występują również w rejonie Ustki, gdzie seria bursztynonośna o średniej miąższości ok. 2 m występuje na głębokości zaledwie 11 m w obrębie kry glacjalnej w osadach czwartorzędowych. W Polsce południowej - w woj. lubelskim, w rejonie Parczewa paleogeńskie osady bursztynonośne występują na głębokości do 20–30 m.
Mapy
Złoża bursztynu w Polsce
Złoża bursztynu w Polsce
W województwie lubelskim funkcjonują jedyne czynne kopalnie bursztynu w Polsce, eksploatując surowiec okresowo jako kopalinę twarzyszącą piaskom i żwirom oraz osadom glaukonitonośnym. Koncesja wydobywcza wydana została dla złóż Górka Lubartowska-Leszkowice oraz Górka Lubartowska-Niedźwiada.
Eksploatacja
Polska jest krajem nierozerwalnie związanym z bursztynem. Pierwsze doniesienia o sprzedaży polskiego bursztynu pochodzą z okresu wczesnego Imperium Rzymskiego i istnienia tzw. szlaku bursztynowego łączącego Gdańsk z Rzymem.
W roku 2022 nie prowadzono w Polsce wydobycia bursztynu. Jak podaje Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce w 2022 roku w wyniku robót wykonywanych w ramach zatwierdzonych projektów robót geologicznych bursztyn pozyskiwano jedynie na terenie województwa pomorskiego – w ilości 40 kg. Natomiast - jak podaje Bilans zasobów...w roku 2021 wydobyto prawie 17,5 ton bursztynu, a w roku 2020 - 12 ton, wszystko ze złoża Górka Lubartowska-Niedźwiada w województwie lubelskim. Jest to złoże kruszyw naturalnych piaskowo-żwirowych, a bursztyn jest w tym złożu
Szacuje się (wg https://www.amber.com.pl/), że corocznie możliwy jest uzysk bursztynu zbieranego na plażach w ilości około 5–6 ton. Pozyskiwanie bursztynu z koncentracji powierzchniowych lub z małych głębokości ma jednak bardzo często charakter niekontrolowany, a zajmujące się tą działalnością osoby, stosujące metodę hydraulicznego wypłukiwania bursztynu, nie ujawniają danych na ten temat. Ma to związek z tym, że działalność ta posiada znamiona wydobycia bez prawnie wymaganej koncesji. Ponadto bardzo często powoduje szkody w środowisku, w postaci dewastacji powierzchni terenu w strefie przybrzeżnej.
Zastosowanie
Bursztyn to kamień ozdobny, który dzięki swojej powszechności od wieków wykorzystywany był głównie w jubilerstwie - idealnie łączy się ze srebrem, tworząc spektakularną biżuterię. Ponad 97% bursztynu zużywanego w Polsce trafia do jubilerstwa. Przetwarzanie bursztynu jako kopaliny w wyroby jubilerskie jest działalnością bardzo rentowną, a Polska utrzumuje w tej branży wysokoą pozycję międzynarodową.
Wyniki badań potwierdzające między innymi działanie przeciwzapalne czy przeciwbakteryjne sprawiają, że bursztyn jest surowcem chętnie wykorzystywanym nie tylko przez jubilerów do produkcji biżuterii, ale również w kosmetyce czy do produkcji nalewek lub maści przeznaczonych do użytku zewnętrznego.
Bursztynowi przypisuje się szereg właściwości prozdrowotnych. Od wieków wykorzystywany był (i jest) w medycynie ludowej. Właściwości bursztynu są między innymi efektem zawartości kwasu bursztynowego, który według badań naukowych pobudza system nerwowy, działa przeciwzapalnie i antytoksycznie, reguluje pracę jelit i nerek. Wyciągi z bursztynu (np. nalewka, olej) mają działanie przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, mogą łagodzić problemy skórne, takie jak skutki oparzeń i ukąszeń owadów.
Środowisko
Ewentualne szkody dla środowiska przy wydobyciu bursztynu zależą od technologii. Bursztyn można wydobywać na dużą skalę odkrywkowo, jak ma to miejsce dziś w Polsce na lubelszczyźnie. Eksploatacja w tym regionie jest objęta koncesją geologiczną zatem musi być realizowana zgodnie z zasadami poszanowania środowiska naturalnego i przeciwdziałania szkodom górniczym.
Nielegalna eksploatacja w rejonie nadbałtyckich plaż to duża dewastacja przyrody. Walka z nielegalnym wydobyciem bursztynu toczy się od wielu lat przede wszystkim na leśnych terenach Mierzei Wiślanej, Stogów, Wyspy Sobieszewskiej i Górek Zachodnich. Nielegalne poszukiwanie i eksploatacja tego surowca prowadzona jest głównie metodą otworową hydrauliczną, polegającą na wykonywaniu z powierzchni ziemi lejów przy użyciu strumienia wody rozmywającego urabiany grunt. Skutkiem są: zniszczona ściółka, poszycie roślinne, osłabienie drzewostanu przez podmycie, powstanie pobursztynowych "kraterów" o znacznych głębokościach.
Materiały źródłowe
- Kosmowska-Ceranowicz B., 2017 - Bursztyn w Polsce i na świecie. Amber in Poland and in the World. Wyd. Uniw. Warsz., Warszawa.
- Szamałek K., 2016 - Bursztyn jako surowiec strategiczny. Biuletyn PIG 466, 291–296.
- Szuflicki M., Malon A., Tymiński M. (red.), 2023 - Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2022 r. Wyd. PIG-PIB, Warszawa.
- Muzeum Bursztynu https://muzeumbursztynu.pl/
- Stellarium Sp z o.o. https://stellarium.com.pl/
- https://www.amber.com.pl/